วันนี้มาทำความรู้จักสมณศักดิ์พระสงฆ์ไทย

วันนี้มาทำความรู้จักสมณศักดิ์พระสงฆ์ไทย

ตั้งแต่ เจ้าคุณสามัญ ถึง เจ้าประคุณสมเด็จครับ

พัดยศประจำตำแหน่ง

๑.สมเด็จพระราชาคณะ ชั้นสุพรรณบัฏ (ไม่มีแยกฝ่าย)

๒.รองสมเด็จพระราชาคณะ ชั้นหิรัญบัฏ (ไม่มีแยกฝ่าย)

๓.พระราชาคณะ ชั้นธรรม ฝ่ายวิปัสสนาธุระ

๔.พระราชาคณะ ชั้นเทพ ฝ่ายวิปัสสนาธุระ

๕.พระราชาคณะ ชั้นราช ฝ่ายวิปัสสนาธุระ

๖.พระราชาคณะ ชั้นสามัญเปรียญ ฝ่ายวิปัสสนาธุระ

๗.พระราชาคณะ ชั้นสามัญยก ฝ่ายวิปัสสนาธุระ

สมณศักดิ์ฝ่ายวิปัสสนาธุระ 

พระราชาคณะหรือพระครูฝ่ายวิปัสสนาธุระ (วิ.) หมายถึงพระราชาคณะที่มุ่งประพฤติ หรือทรงคุณวิเศษทางด้านเจริญวิปัสสนากรรมฐานซึ่งต่างจากพระราชาคณะทั่วไป

ที่มาของพระฝ่ายวิปัสสนาธุระ 

ในอดีตจะหมายถึงคณะสงฆ์ฝ่ายอรัญวาสี หรือสายพระป่าที่มุ่งเน้นปฏิบัติและอบรมเพื่ออยู่ในความสงบ และพิจารณาถึงความเสื่อมไปสิ้น และสูญสลายไปของสังขารร่างกายและใจ จนเข้าใจถึงสภาวะอันแท้จริงของกายและใจ คือความไม่เที่ยง ความเป็นทุกข์ และความไม่มีตัวตน (อนิจจัง ทุกขัง และอนัตตา) เพื่อปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นในสิ่งทั้งปวงอันมีวัตถุประสงค์เพื่อบรรลุมรรคผลนิพพาน หรือที่เรียกว่าพระเกจิอาจารย์ แต่ก็มีพระเถรที่เป็นฝ่ายคามวาสี หรือสายบ้าน หรือพระในเมืองบางรูปที่ทรงคุณวิเศษทางวิปัสสนาธุระจนเป็นที่เคารพ เลื่อมใส ศรัทธาของพระมหากษัตริย์ และพุทธศาสนิกชน ก็ถือได้ว่าเป็นพระฝ่ายวิปัสสนาธุระ เช่นกัน หรือที่เรียกกันว่าพระป่าในเมือง

พระราชาคณะหรือพระครูฝ่ายวิปัสสนาธุระ

ไม่เพียงแต่คณะสงฆ์ฝ่ายคันถธุระ หรือพระสงฆ์ที่ศึกษาร่ำเรียนพระธรรม พระไตรปิฎก หรือศึกษาเปรียญธรรมบาลี จนสำเร็จเป็นมหาเปรียญเท่านั้น อันมีวัตถุประสงฆ์เพื่อถ่ายทอดต่อ หรือสืบทอดพระศาสนา ที่จะได้รับพระราชทานสถาปนาสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะหรือพระครูอันเป็นธรรมเนียมเดิมมาตั้งแต่ก่อนกรุงรัตนโกสินทร์ พระเถรฝ่ายวิปัสสนาธุระก็สามารถได้รับพระราชทานสถาปนาสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะหรือพระครูสัญญาบัตรได้เช่นกัน และด้วยพระราชาคณะฝ่ายวิปัสสนาธุระมีคุณวิเศษที่ต่างจากพระราชาคณะทั่วไป จึงมีพัดยศสีขาวล้วนประกอบสมณศักดิ์ โดยสมเด็จพระญาณสังวร (สุก)ถือว่าเป็นพระราชาคณะฝ่ายวิปัสสนาธุระรูปแรกแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ (ในสมัยรัชกาลที่ ๒) และได้นั่งอันดับก่อนสมเด็จพระสังฆราช (มี) จึงเกิดธรรมเนียมที่ให้พระราชาคณะฝ่ายวิปัสสนาธุระอยู่อันดับก่อนพระราชาคณะในชั้นสมณศักดิ์เดียวกัน หรือเสมอกัน และต่อมาสมเด็จพระญาณสังวร (สุก) ได้รับสถาปนาขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราช (สุก) ถือว่าทรงเป็นสมเด็จพระสังฆราชคณะฝ่ายวิปัสสนาธุระรูปแรกแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ได้อีกด้วย ถือเป็นพัฒนาการทางสมณศักดิ์ที่เกิดขึ้นอย่างหนึ่งแห่งกรุงรัตนโกสินทร์

ปัจจุบันตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราชไม่ได้แบ่งฝ่ายทั้งฝ่ายคันถธุระ กับ วิปัสสนาธุระ และ ฝ่ายมหานิกาย กับ ธรรมยุต ถือว่ามีประมุขแห่งคณะสงฆ์พระองค์เดียวกัน หรือแม้แต่พระราชาคณะชั้นเจ้าคณะรอง หรือชั้นหิรัญบัฏขึ้นไป ซึ่งดำรงตำแหน่งเป็นพระฝ่ายปกครองในระดับสูงของคณะสงฆ์ก็ไม่แบ่งฝ่ายคันถธุระ กับ วิปัสสนาธุระ เช่นกัน แต่จะแบ่งฝ่ายมหานิกาย กับ ธรรมยุต ซึ่งเป็นไปตามสายการปกครอง จึงเห็นได้ว่าตำแหน่งพระราชาคณะหรือพระครูฝ่ายวิปัสสนาธุระถือว่าเป็นคุณลักษณะเฉพาะตัวเฉพาะตนของพระเถรรูปนั้นๆ ไม่พิจารณาตามสายการปกครองคณะสงฆ์เป็นหลัก

พัดยศประกอบสมณศักดิ์พระราชาคณะหรือพระครูฝ่ายวิปัสสนาธุระ

เดิมทีจะเป็นพัดงาสาน มีลักษณะเป็นพัดหน้านางแบบพัดรอง แต่สานด้วยงาช้างที่นำมาทำเป็นเส้นแบนและบางสานกันเป็นพื้นพัด และมีส่วนประกอบอื่น เช่นด้าม ขอบ ยอด และนมพัดซึ่งทำจากงาช้างทั้งหมดเช่นกันแต่ปัจจุบันไม่มีการสร้างพัดยศงาช้างล้วนลักษณะนี้แล้วด้วยเหตุผลต่างๆ ธรรมเนียมการพระราชทานพัดงาช้างคงมีเหลือแต่พัดแฉกงาพิเศษประดับพลอยเพียง ๑ เล่ม ซึ่งสถาปนาขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๔สำหรับพระราชทานแด่เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายธรรมยุต และเป็นธรรมเนียมในรัชกาลปัจจุบันที่จะพระราชทานแด่สมเด็จพระสังฆราชที่ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ธรรมยุต (ขึ้นอยู่กับพระบรมราชวินิจฉัยเป็นเด็ดขาด) เนื่องจากพระฝ่ายอรัญวาสี หรือสายพระป่านั้นอยู่ในการปกครองของคณะสงฆ์ฝ่ายธรรมยุตส่วนพัดยศของพระราชาคณะหรือพระครูฝ่ายวิปัสสนาธุระในแต่ละชั้นสมณศักดิ์นั้นจะเป็นพัดพื้นสีขาว โดยมีลักษณะโครงพัดคล้าย หรือเป็นแบบเดียวกับโครงพัดยศพระราชาคณะหรือพระครูในชั้นสมณศักดิ์นั้น แบบคู่ขนานกันไปทุกชั้น ยกเว้นพัดเปลวเพลิงจะไม่มีพัดสีขาวฝ่ายวิปัสสนาธุระ เนื่องจากการสถาปนาสมณศักดิ์ในชั้นนี้จะขึ้นกับสายการปกครองคณะสงฆ์เป็นหลัก ทั้งหมดนี้เป็นหลักการกว้างๆ ที่ใช้ศึกษา ยังคงมีรายละเอียดส่วนปลีกย่อยที่ต้องพิจารณาเป็นพิเศษรายกรณีไป อันเนื่องจากปัจจัยต่างๆ หรือการเปลี่ยนแปลงของสังคม ณ ขณะนั้น

ปัจจุบัน ไม่มีการพระราชทานพัดยศงาสานแล้ว คงเหลือแต่การพระราชทานพัดแฉกงาพิเศษประดับพลอยเพียง ๑ เล่ม ซึ่งสถาปนาขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๔สำหรับพระราชทานแด่เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายธรรมยุตและเป็นธรรมเนียมในรัชกาลปัจจุบันที่จะพระราชทานแด่สมเด็จพระสังฆราชที่ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ธรรมยุต (ขึ้นอยู่กับพระบรมราชวินิจฉัยเป็นเด็ดขาด) เนื่องจากพระฝ่ายอรัญวาสี หรือสายพระป่านั้นอยู่ในการปกครองของคณะสงฆ์ฝ่ายธรรมยุตส่วนพัดยศของพระราชาคณะหรือพระครูฝ่ายวิปัสสนาธุระในแต่ละชั้นสมณศักดิ์นั้นจะเป็นพัดพื้นสีขาว โดยมีลักษณะโครงพัดคล้าย หรือเป็นแบบเดียวกับโครงพัดยศพระราชาคณะหรือพระครูในชั้นสมณศักดิ์นั้น แบบคู่ขนานกันไปทุกชั้น ยกเว้นพัดเปลวเพลิงจะไม่มีพัดสีขาวฝ่ายวิปัสสนาธุระ เนื่องจากการสถาปนาสมณศักดิ์ในชั้นนี้จะขึ้นกับสายการปกครองคณะสงฆ์เป็นหลัก ฯลฯ

ข้อมูลรวบรวมโดย : เพจ พัดยศ สมณศักดิ์พระสงฆ์ไทย